فلسفه رانده شدن شیطان از درگاه الهی

مگر خداوند نفرموده که به کسى جز من سجده نکنید، پس چرا شیطان را تنها به خاطر این که در مقابل حضرت آدم سجده نکرد، براى همیشه از خود راند؟

شکى نیست که سجده به معناى پرستش، براى خدا است، چون تنها معبود جهان، خدا است و معناى توحید. در عبادت و یکتاپرستى همین است که غیر از خدا را پرستش نکنیم اما سجده بر آدم دو توجیه دارد:

1 - گفته شود سجده بر آدم، سجده بر غیر خدا نبود.

فرشتگان براى آدم، سجده پرستش نکردند، بلکه سجده براى خدا بود به خاطر آفرینش چنین موجود با عظمتى. (احسن الخالقین)

2 - سجده براى آدم بود، ولى سجده در این جا به معناى خضوع است، نه پرستش.(1)

امام رضا(ع) مى‏فرماید: "سجده فرشتگان، پرستش خداوند و احترام به آدم بود".(2)

اما سبب رانده شدن شیطان از درگاه الهى، تکبر و سرپیچى از امر خدا بود. عامل گمراهى شیطان، معجونى از خودخواهى، غرور، کبر، جهل و حسد بود. این صفات شیطانى باعث شد خداوند به او خطاب کند: "قال فاخرج منها فانک رجیم؛ از صفوف ملائکه بیرون رو که تو رانده درگاه منى".(3)

امام على(ع) مى‏فرماید: "عبرت بگیرید به آن چه خداوند در مورد ابلیس انجام داد که اعمال طولانى او را در حالى که شش هزار سال عبادت کرده بود، به خاطر یک ساعت تکبر بر باد داد، پس چگونه ممکن است کسى همان کار ابلیس را انجام دهد و از غضب خداوند در امان بماند!"(4) لحن و استدلال ابلیس نشان مى‏دهد که او براى خود حاکمیت و استقلال در مقابل خداوند قائل بوده و این نشان دهنده کفر ابلیس است از این رو قرآن مجید مى‏فرماید: "استکبر و کان من الکافرین؛ ابلیس تکبر ورزید و از کافران شد".(5)

پى‏نوشت‏ها:

1 - تفسیر نمونه، ج 1، ص 183، با تغییرات.

2 - همان.

3 - ص (38) آیه 77.

4 - نهج‏البلاغه، خطبه 192.

5 - ص (38) آیه 74.