مگر خداوند نفرموده که به کسى جز من سجده نکنید، پس چرا شیطان را تنها به خاطر این که در مقابل حضرت آدم سجده نکرد، براى همیشه از خود راند؟
شکى نیست که سجده به معناى پرستش، براى خدا است، چون تنها معبود جهان، خدا است و معناى توحید. در عبادت و یکتاپرستى همین است که غیر از خدا را پرستش نکنیم اما سجده بر آدم دو توجیه دارد:
1 - گفته شود سجده بر آدم، سجده بر غیر خدا نبود.
فرشتگان براى آدم، سجده پرستش نکردند، بلکه سجده براى خدا بود به خاطر آفرینش چنین موجود با عظمتى. (احسن الخالقین)
2 - سجده براى آدم بود، ولى سجده در این جا به معناى خضوع است، نه پرستش.(1)
امام رضا(ع) مىفرماید: "سجده فرشتگان، پرستش خداوند و احترام به آدم بود".(2)
اما سبب رانده شدن شیطان از درگاه الهى، تکبر و سرپیچى از امر خدا بود. عامل گمراهى شیطان، معجونى از خودخواهى، غرور، کبر، جهل و حسد بود. این صفات شیطانى باعث شد خداوند به او خطاب کند: "قال فاخرج منها فانک رجیم؛ از صفوف ملائکه بیرون رو که تو رانده درگاه منى".(3)
امام على(ع) مىفرماید: "عبرت بگیرید به آن چه خداوند در مورد ابلیس انجام داد که اعمال طولانى او را در حالى که شش هزار سال عبادت کرده بود، به خاطر یک ساعت تکبر بر باد داد، پس چگونه ممکن است کسى همان کار ابلیس را انجام دهد و از غضب خداوند در امان بماند!"(4) لحن و استدلال ابلیس نشان مىدهد که او براى خود حاکمیت و استقلال در مقابل خداوند قائل بوده و این نشان دهنده کفر ابلیس است از این رو قرآن مجید مىفرماید: "استکبر و کان من الکافرین؛ ابلیس تکبر ورزید و از کافران شد".(5)
پىنوشتها:
1 - تفسیر نمونه، ج 1، ص 183، با تغییرات.
2 - همان.
3 - ص (38) آیه 77.
4 - نهجالبلاغه، خطبه 192.
5 - ص (38) آیه 74.
شیطان مرکز شرارت و لجاجت و طغیان است. او به هنگامى که خود را مطرود دستگاه خداوند دید، طغیان و لجاجت را بیشتر کرد و به جاى توبه و بازگشت به سوى خدا، تنها چیزى که از خدا تقاضا کرد این بود که گفت: «خدایا تا پایان دنیا به من مهلت بده و زنده بگذار و خداوند نیز تقاضاى او را به اجابت رساند و فرمود: به تو مهلت داده شد، ولى شیطان نمىخواست براى جبران گذشته زنده بماند و عمر طولانى کند، بلکه هدفت خود را از این عمر طولانى چنین بیان کرد: «اکنون که مرا گمراه ساختى بر سر راه مستقیم تو کمین مىکنم و آنها را از راه به در مىبرم. نه تنها بر سر راه آنها کمین مىکنم، بلکه از پیش رو و از پشت سر و از طرف راست و طرف چپ به سراغ آنها مىروم و آنان را گمراه مىکنم.
خداوند او را از درگاه خود مطرود کرد. قال اخرج منها مذئوما مدحورا.(1)
بیرون رو همراه با خوارى و ذلت و سوگند یاد کرد که جهنم را از تو پر خواهم کرد. لمن تبعک منه لاملئن جهنم منکم اجمعین. (2)
از این آیات استفاده مىشود که شیطان بعد از انجام آن گناه و ایستادگى و لجاجت او در برابر پروردگار، سعادت و نجات خود را در جهان دیگر به کلى به خطر انداخت. بنابر این، گناهان شیطان به حدى است که قابلیت توبه را از او سلب کرده و توبه او قابل پذیرش نیست و جایگاه ابدى او جهنم خواهد بود.(3)
پى نوشتها:
1-اعراف (7) آیه 18
2همان.
3-با استفاده از تفسیر نمونه، ج 6، ص 105 - 112، با تلخیص و اضافات.