پى بردن به حقیقت وحى و دریافتن تمامى زوایاى آن، براى غیر پیامبران ممکن نیست زیرا، هر پدیدهاى که انسان نتواند آن را تجربه نماید، قابل فهم دقیق نیست، به طور مثال شخصى که فاقد حس بینایى است، هر مقدار که در مورد خصوصیات این حس و خواص و آثار آن توضیح دهید، باز نابینا نمىتواند به حقیقت آن راه یابد مگر این که نابینایى او از بین برود. درمورد وحى نیز چنین است. حقیقت وحى براى پیامبران آشکار است و در قرآن و سنت به کیفیت آن اشارت رفته است. تنها راه بشر براى پى بردن به حقیقت آن، رجوع به کتاب و سنت است. البته در باب وحى، دانشمندان اسلامى (فلاسفه، متکلمین و...) نظریات گوناگونى دادهاند.(1)
مولوى در مورد عدم امکان دست یافتن به حقیقت وحى مىگوید:
روح وحى از عقل پنهانتر بُود
زآنکه او غیب است، او زان سر بود
عقل احمد از کسى پنهان نشد
روح وحیش مُدرک هر جان نشد(2)
طبق آیه شریفه، راه ارتباط پیامبران با خدا از سه طریق است:
1 - القاى به قلب: وحى الهى به قلب پیامبر الهام مىشود مثلاً: «ما به نوح وحى کردیم که کشتى را در حضور ما و مطابق فرمان ما بساز».(3)
2 - از وراى حجاب: آن طور که خداوند در کوه طور باموسى(ع) سخن گفت.(4)
3 - از طریق فرستادن فرشتگان (رُسُل): آن گونه که در مورد پیامبر وارد شده است: «بگو کسى که دشمن جبرئیل باشد و دشمن خدا است» چرا که او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل کرد».(5)
نتیجه اینکه: نزول وحى بر پیامبر(ص) غالباً از طریق فرشته وحى صورت مىگرفت.
اولاً: وحى امرى، ماوراى عقل و فهم بشر است و هیچ گونه تجربهاى در مورد آن ندارد.
ثانیاً: تنها راه رجوع به قرآن و حدیث است.
براى حُسن ختام چند حدیث در مورد وحى ذکر مىکنیم
1 - پیامبر در مورد طریقههاى وحى که بر ایشان نازل شده، سه طریق ذکر کردهاند:
أ) گاه فرشته به صورت انسانى در مىآید و پیامبر را مخاطب مىساخت و مطالب را به او مىگفت گاهى به صورت «دحیه کلبى» به حضور پیامبر شرفیاب مىشد. این شخص برادر رضاعى پیامبر بود و از زیباترین مردم بود.(6)
ب) گاهى همچون زنگ در گوش صدا مىکرد و این سختترین نوع وحى بر پیامبر بود، به گونهاى که حتى در روزهاى سرد صورت پیامبر غرق عرق مىشد. اگر بر مرکب سوار بود، مرکب چنان سنگین مىشد که به زمین مىنشست.
ج) گاهى جبرئیل به صورت اصلیش بر یامبر ظاهر مىشد که تنها دو بار چنین بود.(7)
2 - هنگامى که وحى از طریق فرشته بر پیامبر نازل مىشد، حال پیامبر عادى بود، اما هنگامى که ارتباط مستقیم و بدون واسطه برقرار مىگشت، پیامبر سنگینى فوقالعادهاى احساس مىکرد، تا آن جا که گاه مدهوش مىشد.(8)
براى اطلاع از حقیقت وحى به منابع زیر رجوع شود:
1 - تحلیل وحى از دیدگاه اسلام و مسیحیت، محمد باقر سعیدى روشن،
2 - وحى و تجربه دینى، حسن یوسفیان، احمد حسینى شریفى، نشریه وارش، ش 6 و 7، مهر و دى 1377.
پىنوشتها:
1 - براى اطلاع بیشتر در این مورد به تفسیرنمونه، ج20، ص 485 به بعد مراجعه نمایید.
2 - مثنوى معنوى، دفتر دوم، ابیات 3258 - 3260.
3 - مؤمنون (23) آیه 27.
4 - نساء (4)، آیه 164.
5 - بقره (2) آیه 97.
6 - مجمع البحرین، ماده وحى
7 - تفسیر نمونه، ج20، ص 488.
8 - توحید صدوق، طبق نقل بحارالانوار، ج18، ص 256.